PRACOWNIA ZBĄSZYŃSKA
1908-1936
W Zbąszyniu od 1908 do 1936 roku działał Dezydery Mocznay – przybyły z Węgier artysta witrażownik wykształcony w Berlinie, Wiedniu, Monachium. Poślubił zbąszyniankę Jadwigę Grybską, tutaj też urodziły się jego dzieci. Przez blisko 30 lat pracownia mieściła się na ulicy 17 Stycznia 17. Sądzimy że pretekstem do osiedlenia Dezyderego Mocznaya w Zbąszyniu była budowa kościoła ewangelickiego a także liczne zlecenia konserwacji starych witraży w okolicy. Lata 20-te to czas doskonałej koniunktury na prace witrażowe. Ceniono Dezyderego Mocznaya za jego doskonałą znajomość technologii i rzemiosła. Pracownia D. Mocznaya otrzymywała zlecenia z Polski i z zagranicy. Licznie reprezentowane są witraże wykonane dla zamożnych inwestorów łódzkich (willa Kona, Willa Jarischa, willa Arndta, kościół ewangelicki św Mateusza). Świadczy to o tym, iż pracownia Mocznaya stanowiła bardzo dobrą markę wśród ówcześnie działających w Polsce pracowni witrażowych. W 1929 roku pracownia Dezyderego Mocznaya otrzymuje zlecenie wykonania witraży do nowopowstałej Izby Rzemieślniczej w Poznaniu. To prestiżowe zlecenie wykonane zostało na tyle dobrze, że w prasie poznańskiej pisano o dużym kunszcie Węgra. Dezydery Mocznay prezentował swoje prace na wielkim wydarzeniu wystawienniczym jakim była Pe.Wu.Ka. W roku 1930 Desydery Mocznay zgłosił do urzędu patentowego swój pomysł dotyczący „płyty przeświecającej do celów budowlanych”. W latach 30-tych Dezydery Mocznay współpracuje także z młodymi projektantami witraży, realizując już nie tylko własne kompozycje, ale też odważniejsze formalnie pomysły. Duże zadanie wykonania witraży zaprojektowanych przez Stanisława Powalisza dla chorzowskiego kościoła św Antoniego Padewskiego zostaje powierzone Dezyderemu Mocznayowi. W 1936 roku w związku z słabszą koniunkturą i postępującym wielkiem Dezydery Mocznay zdecydował się wyjechać ze Zbąszynia a firmę przekazał Ryszardowu Jankowi.
SZKOŁA WITRAŻOWA
Otwarty przez Dezyderego Mocznaya w Zbąszyniu w 1908 roku warsztat witrażowy stał się z czasem także szkołą witrażową. Było to miejsce kształcenia młodych ludzi do „rzemiosła szklarskiego”. Zdobyte w jego warsztacie umiejętności potwierdzane były egzaminem czeladniczym w Poznańskiej Izbie Rzemieślniczej. Dezydery Mocznay miał „dobrą rękę ” do uczniów. Z jego szkoły pochodzą kluczowi witrażownicy poznańscy - Ryszard Janek, Stanisław Powalisz. A także Stefan Nawrocki – twórca i konserwator witraży w Warszawie a potem w Częstochowie (Dezydery Mocznay wspólnie z księciem pszczyńskim sfinansowali Stefanowu Nawrockiemu dalszą naukę zawodu witrażownika w Dreźnie i Lipsku) oraz Felix Domagała pracujący po II wojnie światowej w Wielkiej Brytanii. Otwarte przez uczniów Mocznaya pracownie w Polsce funkcjonują do dziś, prowadzone przez ich potomków. Dezydery Mocznay wyszkolił też w swojej szkole witrażowej dwóch synów. Z jednym z nich Hansem wspólnie pracowali przy witrażach chorzowskiego kościoła (wymieniony został w sygnaturze). Dla wielu okolicznych chłopców terminowanie u węgierskiego witrażownika było szansą zdobycia doświadczenia, atrakcyjnego w tym czasie zawodu oraz okazją pracy z uznanym mistrzem.
Fotografia przedstawia Mistrza Dezyderego Mocznaya w otoczeniu uczniów. Z lewej Stefan Nawrocki, po prawej Ryszard Janek. Fotografia wykonana w 1924, pochodzi z archiwum rodziny Janek.
SZKLANY NEGATYW
Fundacja TRES posiada w swojej kolekcji szklany negatyw wykonany w pracowni Dezyderego Mocznaya przez fotografa zbąszyńskiego Constantego Sikorskiego. Negatyw jest częściowo zniszczony, ale pomimo tego ubytku możemy zajrzeć do wnętrze pracowni Mocznaya. Na ścianie wiszą kartony z projektami wtraży. W centralnej części Dezydery Mocznay nadzoruje pracę czeladników wśród których jest Ryszard Janek (trzymający lutownicę) i Stefan Nawrocki (za Mocznayem). Widzimy narzędzia witrażownicze, szablony, ekierki. Zdjęcie zrobione jest podczas pracy nad witrażami kościoła ewangelicko-augsburskiego pw. św Mateusza w Łodzi. O ścianę oparte jest już gotowe półkole z motywem krzyża wśród kwiatów ostów. Na stole trwają prace nad kolejnymi motywami półowalnymi. Dezydery Mocznay pochyla się nad bordiurą graficzną, wspólną dla witraży z tego zespołu.
BIBLIOGRAFIA
- Niemcy łódzcy, praca zbiorowa pod red. Andrzeja Majcherka, Łódź 2005
- Krzysztof Stefański, Wille łódzkich fabrykantów, Łódź 2016
- Józef Dziadek-Wilk, Z dziejów Kościoła i Parafii św. Antoniego w Chorzowie 1934-2004, Chorzów 2005
- Marian Gałuszka, Jacek Kurek, Powstanie „wielkiego” Chorzowa w latach 1934-1939, Chorzów 2004
- Kronika Miasta Poznania: 1984.01/0
- Emilia Kalinowska, praca magisterska nr albumu 79101: Działalność pracowni witraży „Słomka” w Częstochowie od lat 50 XX wieku do dnia dzisiejszego, promotor Prof. Dr hab. Waldemar Deluga, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, Warszawa 2016
- Zbigniew Żołnierkiewicz, Handel i rzemiosło w Zbąszyniu w latach przed wybuchem II wojny światowej, w: Szkice Zbąszyńskie, Internetowy kantor wydawniczy Muzeum Regionalnego Ziemi Zbąszyńskiej i Regionu Kozła w Zbąszyniu, Zbąszyń 2007
- Magdalena Bednarkiewicz, Willa Ryszarda Geyera w Łodzi, w: Spotkania z zabytkami, 5-6, maj-czerwiec 2014
- Hanna Olejniczak-Zaworonko, Zbąszyń – wędrówki po mieście, Poznań 2006
- Nowy Kurjer, dawniej Postęp 1928.12.16 R.39 Nr 29
- Nowy Kurjer, dawniej Postęp 1929.04.11 R.40, Nr 84
- Wiadomości Urzędu Patentowego, Rok VII, Zeszyt 11, Warszawa, dnia 29 listopada 1930
- Nowy Kurjer, 1934.11.25 R.45 Nr 271
- Orędownik na powiat nowotomyski i wolsztyński - 1936.01.11 R. 17 Nr 3
